🔰 #قاعده اسلوب استثناء 
#درس٣ عربی #دوازدهم،انسانی 
                    ┄┄❅❅┄┄
   ۲. اسلوب حصر
         حصر به إلّا          حصر به إنّما 

ارکان جمله حصر به إلّا: مستثنی منه ندارد + إلّا +  نقش پذیر است (فاعل، مفعول، ظرف زمان و مکان، فعل) 
حصر به إنّما: جمله ای که با إنما شروع شده باشد، حصر را می‌رساند. 
إنّما النّاسُ لأُمٍ و لِأبٍ. مردم فقط از یک پدر و مادرند. 
                    ┄┄❅❅┄┄
🔔 نکته کلیدی:
دو شرط لازمه تا جمله، اسلوب حصر را برساند: 
۱) جمله منفی باشد یا استفهامی 
٢) مستثنی منه حذف شده باشد
(یعنی کلمه بعد از الا را نتوانی از چیزی جدا کنی)
٣) نقص در ارکان جملهٔ قبل از الّا  
راه فهمیدنش هم اینست که معنای جمله بدون إلّا کامل و زیبا باشد) 
                    ┄┄❅❅┄┄
اگر جمله (( منفی و نهی و پرسشی)) باشد، اگر یکی از موارد زیر را دیدیم، جمله دارای اسلوب حصر است: 
1)  مستثنی منه حذف شده باشد
2) حرکت کلمه بعد از إلّا مرفوع باشد. یعنی اخر کلمه    ُ. ٌ. ان. ون  ببینیم. 
3) بعد از إلا، فعل بیاید. 
4) بعد از إلا، جار و مجرور ببینیم. 
5) بعد از إلا، ظرف یعنی قید زمان و مکان ببینیم. 
6) ارکان جمله قبل از إلّا ناقص باشد.
                    ┄┄❅❅┄┄

به مثالهای زیر توجه کنید:
☀️ما شاهَدتُ أحداً في المَکتَبَةِ إلّا کاظماً. >استثناء،(چون مستثنی منه "أحداً" موجود است.) 
🌤ما شاهَدتُ في المَکتَبَةِ إلّا کاظماً. 
> حصر، (چون مستثنی منه محذوف است.) 

☀️ما حَفِظَ التلامیذُ القَصیدَةَ إلّا کاظماً. 
> استثنا، (چون مستثنی‌منه "التلامیذ" موجود است.) 
🌤ما حَفِظَ القَصیدَةَ إلّا کاظِمُ. 
> حصر، (چون بعد از الا مرفوع است یا چون مستثنی منه محذوف است.) هر راه که راحتی، مهم رسیدن به جواب درست است. 

🛑حالا مواردی از متن درس٣ که در کتاب درسی امده است را تشخیص دهیم:
☀️اخترَعَ مادّةَ الدّینامیتِ الّتي لا تنفجرُ إلّا بإرادة الإنسان.
➖جمله قبل از إلّا منفی است (لاتنفجرُ)  و چون بعد از إلّا جار و مجرور ( بإرادةِ) را می‌بینم که از کلمه ای جدا نشده (مستتنی منه محذوف است)؛ پس جمله🔚 "حصر به إلّا" است. 
☀️اخترَعَ مادّةَ الدّینامیتِ الّتي لا تنفجرُ بشَیْءٍ إلّا بإرادة الإنسان.
➖جمله قبل از إلّا منفی است (لاتنفجرُ)  و چون بعد از إلّا جار و مجرور ( بإرادةِ) را می‌بینم که از کلمه (بشیءٍ) جدا شده (مستتنی منه موجود است)؛ پس جمله🔚 "استتناء" ست. 

🌤فانزَعَجَ رسولُ اللهِ (ص) حین رآهُ لَمْ يُقبّلْ إلّا ابنَه.
➖جمله قبل از إلّا منفی است (لم يُقبّلْ)  و چون اسم بعد از إلّا  (إبنَ: مفعول) را می‌بینم که از کلمه ای جدا نشده (مستتنی منه محذوف است)؛ پس جمله🔚 "حصر به إلّا" است.
 
🌤ألا تَعْلَمُ أنَّها لا تُثْمِرُ عادةً إلّا بَعْدَ عَشْرِ سَنَواتٍ. 
➖جمله قبل از إلّا منفی است (لا تُثْمِرُ)  و چون بعد از إلّا ظرف زمان ( بعدَ) را می‌بینم که از کلمه ای جدا نشده (مستتنی منه محذوف است)؛ پس جمله🔚 "حصر به إلّا" است. 

🌤 ما مِنْ رجلٍ يَغرِسُ غرساً إلّا کَتَبَ اللهُ لَهُ مِنَ الْأجرِ قدر ما یخرُجُ مِنْ ثَمَرِ ذٰلك الْغَرْسِ. (متن درس٣) 
➖جمله قبل از إلّا منفی است (ما مِنْ رَجُلٍ: هیچ مردی نیست)  و چون بعد از إلّا فعل ( کَتَب) را می‌بینم که از کلمه ای جدا نشده (یعنی مستتنی منه محذوف است)؛ پس جمله🔚 "حصر به إلّا" است. 

                    ┄┄❅❅┄┄
منظور از ارکان جمله
نقش فاعل ، مفعول ، خبر، مبتدا ، خبرِ فعل ناقص، نایب فاعل ،مفعول و.. است.
                    ┄┄❅❅┄┄

🌤ما الحياة الدنيا إلا لَعِبٌ و َ لَهوٌ. 
➖جمله بالا منفی شده با ما و ارکان قبل از الا ناقص است ( الحیاة: مبتداست ولی خبر وجود ندارد) پس اسلوب حصر است. 
از مرفوع بودن "لعبٌ" هم میشد بگیم حصر. 

🌤 لَنْ ييأسَ من رحمةِ اللهِ إلّا القومُ الکافرونَ. < اسلوب حصر
دلیل: منفی بودن فعل (لَنْ ييأسَ) و مرفوع بودن القومُ
یا می‌تونیم از روش دیگر بفهمیم حصر است:
مستتنی منه حذف شده 
ارکان جملهٔ قبل از الا فاعل کم دارد. 
با اسم بعد از الا کامل میشود. 
و جمله بدون الا معنای زیبایی دارد. 
معنی جمله بدون إلّا : قوم کافر از رحمت خدا نا امید نمی شوند. 
پس حصر است. 

🌤 لایُکَلّف اللهُ نَفساً إلّا وُسْعَـها. ‌> حصر
چون جمله منفی است احتیاج به تشخیص دارد. 
راه تشخیص: جمله بدون الا معنای مامل و زیبایی دارد. راه دیگر، نقص در ارکان جمله ماقبل إلا است.( یُکَلّفُ فعل دو مفعولی است و یک مفعول کم دارد.) 

🌤هَلْ جزاءُ الإحسانِ إلّا الإحسانُ >حصر
چون استفهامی است یه دلیل میخواهیم برای تشخیص، 
راه برای تشخيص زیاد است: مرفوع بودن الاحسانُ بعد از إلّا، 
محذوف بودن مستتنی منه، معنای جمله بدون إلّا کامل و زیباست ، نقص در ارکان جملهٔ قبل از الّا .

نوشته شده توسط دکتر همت دادرس در چهارشنبه ۲۳ مهر ۱۳۹۹ |

🔰 #قاعده اسلوب استثناء ۱
جمله ای که « إِلّا » دارد، به دو دسته تقسیم می‌شود:
۱. جمله استثناء       ۲. جمله حصر

الف) ارکان جمله استثنا: مستثنی منه + إلّا + مستثنی

اداة استتناء: " إلّا " در جملهٔ استثنا به معنی مگر، به جز
إلّا (از اداة استتنا+ اسم) را  با أَلّا (که تشکیل شده از أن + لا + فعل مضارع) اشتباه نگیرید. 

مستثنی منه: اسمی که بر عموم دلالت می کند طوری که بتوان مستتنی را از آن جدا کرد. 
١)(مثنی، جمع، مفرد نکره) 
٢) در عبارات مثبت یکی از کلمات (( کلّ، بعض، جمیع، أحدٌ)) قبل از إلّا می‌توانند مستثنی منه باشند. 

مستثنی: اسمی که از حکم کلی جملهٔ ماقبل با إلا جدا شده است. 

                    ┄┄❅❅┄┄
🔔نکته کلیدی:
جمله مثبت باشد - ->‌ 100%  استثنا ست. 
مستتنی منه موجود باشد - - > 100% استثنا ست. 
                    ┄┄❅❅┄┄

 ﴿ إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ۝إلّا الَّذینَ آمَنوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ ... ﴾  العَصر: 2و 3
بی‏‌گمان انسان در زیان است* مگر کسانی كه ايمان آورده‎اند و كارهاى نيك انجام داده‎اند...
➖ اسلوب استثنا(چون جمله قبل از إلّا متبت است)
➖مستثنی منه: الإنسان (دلالت بر عموم دارد:  هر جنس انسانی که در نظر بگیرید) 
➖إلّا : حرف استثنا
➖مستثنی: الّذینَ

- ما طالَعْتُ لَيلَةَ الِامْتِحانِ کِتاباً إلّا کِتابَ الْعَرَبيَّةِ.
شب امتحان کتابی به جز کتاب عربی مطالعه نکردم.
➖ اسلوب استثنا (چون کتاب عربی از "کتابا" جدا شده، یعنی مستثنی منه داریم) 
➖مستثنی منه: کتاباً (اسم نکره‌ای که افاده عموم می‌کند و می‌توان از آن چیزی را جدا کنیم) 
➖حرف استثنا: إلّا
➖مستثنی: کتابَ (یک اسم بعد از إلّا)

-{کُلُّ شَیءٍ هالكٌ إلّا وَجْهَــهُ}-
جز ذات او همه چیز نابود شونده است.
➖اسلوب استتنا: چون جمله قبل از إلا مثبت است. 
➖مستثنی منه: کُلُّ شَيْءٍ 
➖حرف استتنا: إلّا 
➖مستثنی: وَجْهَ (یک اسم بعد از إلّا) 

نوشته شده توسط دکتر همت دادرس در پنجشنبه ۳ مهر ۱۳۹۹ |